سالگرد برجام و شکست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ در شب 14 ژوئیه 2015م هزاران نفر از مردم ایران به خیابان ها آمدند و به خاطر دستیابی به توافق هسته ای، شادی کنان جشن گرفتند. توافق هسته ای ایران موسوم به برجام، در ازای لغو تحریم های اقتصادی بود و بر اساس آن ایران متعهد شد تا محدودیت های هسته ای را رعایت کند. در وین مکان امضای توافق، اگر چه دیپلمات ها خسته بودند اما نگاه رضایت بخشی داشتند، به این امید که برجام می تواند پایه و اساس دیپلماسی بزرگتر برای رفع اختلافات عمیق بین ایران و آمریکا باشد. 

دیپلمات های آمریکایی به این فهم رسیده بودند که آن ها یک درگیری داخلی دشواری را در پیش دارند، زیرا که هر دو مجلس نمایندگان و سنا تحت سلطه و اکثریت جمهوری خواهانی بود که به دنبال این بودند تا جلوی اجرای توافق را بگیرند. دولت های خارجی از جمله اسرائیل با دوستان آمریکایی خود از جمله اعضای کنگره سعی می کردند تا در روند اجرایی برجام خلل ایجاد کنند و حتی پس از آن که کنگره با اجرای برجام موافقت کرد، صهیونیست ها به لابی گری برای نابودی برجام ادامه دادند.

با این وجود به تعبیر سفیر جان لیمبرت یکی از 52 گروگان آمریکایی اوایل انقلاب ایران: « برجام می تواند راه دیگر و موثرتری برای مدیریت رابطه با دولتی باشد که نه آن را دوست داریم و نه به آن اعتماد داریم».  ایالات متحده و متحدان اروپایی، برجام  را اقدامی اعتمادساز در نظر گرفتند که شاید بتواند زمینه همکاری با دولت حسن روحانی برای پایان دادن به درگیری های سوریه و یمن و گفتگو در مورد مسائل موشکی، معماری امنیتی منطقه ای و همچنین حقوق بشر را فراهم سازد. در مقابل اما اکنون با جنگ پشت پرده آمریکا و اسرائیل علیه ایران روبرو هستیم در حالی که آمریکا از برجام خارج شده و تمام تحریم ها را علیه این کشور را بازگردانده است. تنش ها در عراق شعله ور شد تا جایی که آمریکا یک ژنرال ارشد ایرانی (شهید حاج قاسم سلیمانی) را ترور کرد. همچنین شبه نظامیان همسو با ایران به مناطقی که نیروهای آمریکایی مستقر هستند حملات موشکی ترتیب می دهند.

برای آمریکا و ایرانی که نزدیک به 40 سال از روابط متخاصم جویانه برخوردار بودند، برجام می توانست آغاز فرایندی برای عادی سازی روابط اقتصادی و دیپلماتیک باشد. در آستانه توافق بسیاری از دیپلمات های ایران در آمریکا سعی می کردند تا زمینه سرمایه گذاری آمریکا در ایران به طور خاص در حوزه های پیشرفته فناوری و توریسم را فراهم کنند. بسیاری از افراد برای اولین بار پس از سالهای طولانی به ایران سفر کردند تا دوباره با دوستان و نزدیکان خود ارتباط برقرار کنند و ببینند که چگونه کشور از زمان انقلاب 1979 با تغییر و تحول همراه شده است.   

از دیدگاه عده ای از ایرانیان، برجام مکانیزمی برای خروج از انزوای بین المللی بود. با وجود بیکاری، تورم، فرار مغزها و کنترل سیاسی، بسیاری از مردم ایران به وعده های تغییر حسن روحانی اعتماد کردند. اما اکنون مبرهن است که انتخاب دونالد ترامپ در نوامبر 2016 بزرگترین عامل برای پایان امیدهای حاصله از برجام بود. ترامپ در کمپین انتخاباتی خود این توافق را « بدترین توافق» تاریخ در نظر می گرفت و پس از تهدیدهای مکرر برای خروج از توافق که نقش بزرگی در جلوگیری از سرمایه گذاری در ایران داشت بالاخره در مه 2018 به صورت یکجانبه از توافق خارج شد و تحریم های شدیدتری را علیه این کشور تحمیل نمود.

دو سال پس از برجام، اکنون ایران نه تنها با تحریم های گسترده آمریکا، بلکه با سو مدیریت، فساد و اپیدمی کروناویروس دست و پنجه نرم می کند. در حالی که برخی ممکن است به دولت آینده آمریکا امیدوار باشند اما شایان ذکر است که عوامل دیگری که زمینه تضعیف برجام را از همان ابتدا ایجاد کرد به قوت خود باقی هستند و در صورت موفقیت دیپلماسی آمریکا و ایران، این عوامل باید شناسایی و حل و فصل شوند. لغو تحریم ها علیه ایران در آینده باید به صورت ایده آل تنظیم شود و دیگر نباید از طریق یک دستور اجرایی توسط رئیس جمهور آمریکا، تمامی تحریم ها قابل بازگشت باشند. این بدان معناست که دولت آمریکا باید برای مردم آمریکا و نمایندگان آنها پرونده قانع کننده ای ایجاد کند که این توافق کاملا در راستای منافع ملی آمریکا است. تاکنون یکجانبه گرایی و سیاست فشار حداکثری آمریکا موثر نبوده و در تسلیم کردن ایران با شکست روبرو شده است.

ایالات متحده باید این واقعیت را درک کند که ایران خواه ما دوست داشته باشیم یا نه، دارای نگرانی های امنیتی مشروع می باشد. تلاش دولت ترامپ برای منزوی سازی ایران و خرد کرد اقتصاد این کشور نه تنها به مردم عادی ایران بلکه همچنین به کل منطقه صدمه خواهد زد. در شرایط فعلی، ارز و اقتصاد لبنان با فروپاشی همراه شده است. سوریه و یمن به دولت های فروپاشیده و شکست خورده تبدیل شده اند. عراق اکنون در میانه تنش بین ایران و آمریکا قرار گرفته و شورای همکاری خلیج فارس از وضعیت تنش آمیزی برخوردار می باشند. در این مسیر می توان به ائتلاف عربستان و امارات علیه قطر اشاره کرد که ابتدا مورد حمایت دونالد ترامپ قرار داشت. همه ی این رویداد ها درحالی اتفاق می افتاد که کروناویروس بدون توجه به ایدئولوژی، مذهب یا اندازه بودجه های نظامی هر روز قربانی بیشتری می گیرد.

دولت های بعدی ایالات متحده و ایران با چالش های بسیاری از جمله مقابله با کروناویروس و رکود اقتصادی روبرو هستند. اما هر کسی که در انتخابات ریاست جمهوری در ماه نوامبر و در ایران در سال آینده پیروز انتخابات ریاست جمهوری شود باید به منازعه ای که به هر دو کشور، منطقه و جهان آسیب می زند پایان دهد.